حوزه علمیه قزوین

از اهداف پیام حوزه معرفی مدارس و حوزه های علمیه شهرستانها به منظور آشنایی خوانندگان محترم با آنهاست .

سؤالاتی را برای مسؤول محترم حوزه علمیه قزوین حجة الاسلام والمسلمین باریک بین ارسال کرده بودیم . آنچه در ادامه می آید تلخیص نوشتاری است که توسط دو تن از فضلای آن شهرستان تحت اشراف مسؤول محترم آن حوزه تهیه شده است .

حوزه علمیه قزوین در کنار دیگر مراکز علمی حوزوی بلاد اسلامی همواره «ذریة بعضها من بعض » پاسدار حریم «ثقلین » بوده در فراگیری و نشر معارف حقه از سابقه ای درخشان و افتخارآمیز برخوردار است .

قزوین از سده های اول و دوم هجری از شهرهای مهم کشور پهناور اسلامی، بوده است و در لسان راویان «حدیث » مکرر از «قزوین » سخن به میان آمده است . ⁽¹⁾

ابنیه تاریخی و آثار بجای مانده، حاکی از قدمت اعتقادی فرهنگی این خطه است و کتب، اسناد و منقولات، این قدمت را تا اواخر قرن سوم می نمایانند .

نتیجه این پیشینه درخشان بوده است که امروزه حضور مردم را در صحنه های مختلف، در حمایت از اسلام شاهد هستیم .

این مساعی بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران نیز با ثمرات بیشتری ادامه پیدا کرد . به طوری که با طرح و برنامه ریزی درسی طلاب و دعوت از اساتید بزرگوار حوزه علمیه قم و فراهم آوردن امکانات، جو علمی حوزه قزوین، پررونقتر از گذشته گردید و تعداد طلاب فاضل افزایش یافت . لذا ضرورت احداث ابنیه جدید آموزشی مطرح گردید . در این جهت مدارسی با تلاش علما و همت اهالی خیر تجدیدبنا و احداث گردید که عبارتند از: 1) مدرسه علمیه مولا وردیخان; 2) مدرسه علمیه امام صادق علیه السلام; 3) مدرسه علمیه کوثر (خواهران). ضمنا نگهداری و تعمیر مدارس قدیمی شهر نیز خود هزینه و نیروی زیادی می طلبد .

وضعیت مدارس علمیه قزوین در گذشته

قابل ذکر است که حوزه علمیه قزوین در طول زمان دستخوش تحولات گوناگونی بوده است . تا جایی که بعضی از مدارس این حوزه در زمان رژیم ستم شاهی، با زیر پا گذاشتن شرایط وقف و وقفنامه و در جهت اهداف ضد اسلامی آن رژیم مبنی برتضعیف حوزه های علمیه، به تصرف اداره فرهنگ آن زمان درآمده بود . از باب نمونه مدرسه التفاتیه به مدرسه ابتدایی تبدیل شده بود و اقدامات علما و طلاب شهر در آن زمان از طریق اداره فرهنگ و یا اوقاف در خصوص تخلیه مدرسه و تبدیل آن به محل سکونت و تحصیل طلاب علوم دینی به ثمر نمی رسد . لذا بعد از یاس از اقدامات رسمی اداری و مکاتبات، طلاب و فضلا تصمیم بر اقدام عملی برای رهایی مدرسه از دست رژیم می گیرند، به طوری که همزمان با ورود یکی از علمای بزرگ نجف به شهر قزوین، که از موقعیت مردمی و دولتی بالایی برخوردار بود، چنین برنامه ریزی شد که موکب آن عالم بزرگوار در حالی که از سوی انبوه مردم همراهی می شود، طوری هدایت گردد که به

طور رسمی به همراه جمعیت وارد مدرسه شود، که بحمدالله این طرح به نتیجه رسید و بعد از آن هر چند برای مدتی، نیمی از حجرات مدرسه در اختیار دانش آموزان قرار داشت و نیمی دیگر محل سکونت طلاب شده بود، بالآخره این مدرسه نیز احیا گردید .

مدرسه علمیه شیخ الاسلام نیز که از مدارس بنام و بزرگ حوزه قزوین محسوب می گردد، در زمان رژیم گذشته آن چنان متروک شده بود که رژیم تصمیم به تبدیل آن به یک دبیرستان دخترانه گرفته بود . در اینجا نیز با تدبیر علمای شهر همچون حجة الاسلام والمسلمین باریک بین، حجة الاسلام والمسلمین موسوی شالی و همراهی و همیاری متدینان شهر، رژیم از تصمیم خود منصرف شد . این مدرسه هم اکنون از مدارس تحت برنامه و فعال حوزه قزوین است .

×

نظام آموزشی و کیفیت تعلیم و تعلم در این حوزه هماهنگ با حوزه قم است و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی همزمان با برنامه ریزی و احیای حوزه علمیه قزوین، برای هرچه بهتر پیش رفتن امور علمی و تحصیلی حوزه، اقدام به تشکیل شورایی تحت عنوان «شورای مدیریت حوزه علمیه قزوین » متشکل از اساتید سطح اول حوزه و مدیران مدارس، تحت اشراف امام جمعه قزوین گردید . این شورا از طریق برپایی جلسات منظم هفتگی، به تدبیر امور حوزه و طلاب می پردازد .

شایان ذکر است که بعد از رهنمودهای مقام معظم رهبری و تجدید نظر در نظام حوزه علمیه قم، طرح تمرکز مدیریت، با معاونتهای مختلف برای حوزه علمیه قزوین نیز آماده گردیده و بزودی اجرا می شود .

آمار طلاب و اساتید

طلاب تحت برنامه حوزه از برادران 180 نفر هستند که در چهار مدرسه مشغول به تحصیلند . عمده دروس سطح عالی در مدرسه امام صادق و دروس خارج در مدرسه شیخ الاسلام و بیوت بعض اساتید برگزار می شود .

خواهران طلبه 110 نفرند که در مدرسه کوثر مشغول تحصیلند . علاوه بر طلاب محصل بیش از 100 نفر روحانی مبلغ نیز به امور فرهنگی و ارشادی اشتغال دارند .

قابل ذکر است که هم اکنون در حوزه علمیه قزوین دو جلسه درس خارج فقه برقرار است که جمعی از فضلای حوزه از آن بهره مند می شوند .

اقدامات اساسی

1) بازسازی و احداث مدارس علمیه جدید با امکانات رفاهی;

2) ایجاد کتابخانه ای نسبتا غنی که مورد استفاده طلاب و دانشجویان است;

3) ایجاد واحد کامپیوتر با برنامه های متنوع از قبیل: معجم بحار الانوار، کتب اربعه، وسائل الشیعه، مستدرک الوسائل، تفسیر، معجم فقهی و . . . که در حال توسعه نیز است .

4) دایرنمودن نوارخانه درسی که شعبه ای از واحدصوت دفترتبلیغات اسلامی قم است .

در عین حال اقدامات و خدماتی به منظور حل مشکلات مسکن، درمان و ملزومات و مایحتاج خانگی صورت پذیرفته است .

مدارس علمیه قزوین

1) مدرسه امام صادق علیه السلام که در سابق به نام «پنجه علی » مشهور بوده است و احتمالا در زمان صفویه بنا شده است . ولی آثار آن بکلی از میان رفته و تبدیل به مدرسه ای دولتی و فروشگاهی برای فرهنگیان شده بود . این مدرسه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در طرح جامع و زیبایی در چهار طبقه توسط امام جمعه محترم و همت متدینان و اهل خیر و . . . در سال 1366 تجدید بنا گردید . این مدرسه دارای 49 حجره، 4 مدرس با بیش از 51 نفر طلبه ساکن، کتابخانه بزرگ با بیش از 18000 جلد کتاب و امکانات رفاهی جهت تغذیه طلاب است . بیشتر طلابی که مقطع مقدمات را گذرانده اند در این مدرسه سکونت داشته و یا تحصیل می کنند . همچنین درسهای عمومی چون تفسیر، نهج البلاغه، فلسفه

و . . . در این مدرسه برقرار است .

2) مدرسه مسعودیه مشهور به «شیخ الاسلام » که توسط یکی از امرای ترکمانیه قزوین به نام آغاسی بنا گردیده است . بعضی از طلاب قزوین بعد از گذراندن مقدمات در این مدرسه ساکن شده و ادامه تحصیل می دهند .

3) مدرسه مولا وردیخان، که بنای آن در سال 1177 ق پایان یافته است . این مدرسه در سال 1366 ش توسط هیات امنای منتخب امام جمعه محترم در سه طبقه با 45 حجره، 3 مدرس تجدید بنا گردید .

طلاب مبتدی حوزه علمیه قزوین تا اتمام دروس ادبیات و مقدمات در این مدرسه سکونت داشته و مشغول به تحصیل می باشند .

4) مدرسه پیغمبریه، که در عصر صفویه (1054 ق) بنا شده است . تحت برنامه درسی نیست و فقط عده کمی از طلاب قدیمی در آن ساکنند یا آمد و شد دارند .

5) مدرسه سردار یا سردارین که، در عهد قاجاریه توسط دو برادر به نام حسن خان و حسین خان سردارین در تاریخ 1231 ق بنا گردیده است . با توجه به قدمت بنای مدرسه، با تعمیر و آماده سازی هم اکنون این مدرسه به صورت خوابگاه طلاب معیل درآمده است و تا حدودی مشکل کمبود مسکن طلاب از این طریق مرتفع شده است .

6) مدرسه صالحیه که در 1262 ق توسط آیة الله حاج ملا صالح برغانی در سه طبقه به شکل زیبایی احداث شده است . هم اکنون فقط دو طبقه از آن قابل استفاده است و عده ای از طلاب به صورت خوابگاه از آن استفاده می کنند .

7) مدرسه التفاتیه، در عصر شاهان مغول به دستیاری یکی از امرا به نام خواجه التفات بنا گردیده است . این مدرسه تحت برنامه حوزه قرار ندارد، اگرچه محل رفت وآمد طلاب و روحانیان شهر بوده و درسهای انفرادی و پراکنده در آن برقرار است .

8) مدرسه جدید، نام مدرسه ابراهیمیه بوده که بعدها به نام مدرسه جدید معروف شده است . این مدرسه هم اکنون به عنوان یک مکان فرهنگی مورد استفاده است . قابل ذکر است که بیشتر این مدارس در کنار خود از کتابخانه ارزشمند متناسب با آن مدرسه برخوردارند .

9) مدرسه علمیه کوثر خواهران، که قبلا توسط یکی از علما به نام شعبان کردی احداث گردیده و بعدها به عنوان مدرسه ابتدایی مورد استفاده قرار گرفته بود که به همت امام جمعه محترم قزوین در سال 1369 در سه طبقه همراه با دو دستگاه منزل مسکونی جهت اساتید و طلاب تجدید بنا گردیده است که دارای هفت حجره و شش مدرس بزرگ و یک مسجد دو طبقه که هم اکنون بیش از 110 نفر خواهر طلبه که بالاترین رتبه تحصیلی آنها پایه ششم است، مشغول تحصیل هستند .

علل استمرار و بقای حوزه علمیه قزوین

علاوه بر علل عمومی وجود عالمان مهذب و متقی، وجود مسلکها و مذاهب گوناگون، نیاز اجتماع به مبلغ و انگیزه های اعتقادی در میان مردم باعث بقای حوزه علمیه این دیار شده است .

در کنار اینها، وجود علمای بزرگ و وسعت و مرکزیت و رونق تجاری منطقه از عوامل دیگر بقا و استمرار این حوزه است .

عوامل موثر در پیشرفت حوزه های شهرستانها

1) برخورداری از مدیریتی قوی، دلسوز، کاردان و مدبر;

2) بهره مندی از مدیریتی متمرکز;

3) داشتن مدرسان و اساتید دارای جذبه و کشش;

4) ارزیابی اساتید و مدیران از سوی حوزه علمیه قم;

5) تقویت انگیزه های معنوی، توکل به خدا، حفظ «زی طلبگی » و جلوگیری از دنیاگرایی و نفوذ تجمل;

6) تشویق طلاب «مهذب » و «موفق » ;

7) دقت در گزینش طلاب;

8) بهادادن به مدارج تحصیلی حوزوی برای جلوگیری از مدرک گرایی;

9) برنامه ریزی و زمان بندی دقیق و حساب شده در تقسیم بندی دروس و ایجاد کلاسها;

10) برگزاری درس اخلاق برای ایجاد روحیه مطلوب و احیای جو «معنویت » ;

11) رسیدگی به وضعیت معیشتی طلاب و وضع اقتصادی حوزه .

نظام آموزشی موجود

نظام آموزشی موجود در حوزه های علمیه دارای نقاط قوت فراوانی است، مانند: سنت مباحثه، ارتباط عاطفی و مقدس اساتید و طلاب، فراهم بودن زمینه تدریس دروس در حین تحصیل و . . . اما این همه تامین کننده اهداف مقدس حوزه های علمیه در جهت پاسخگویی به نیازهای گوناگون جامعه معاصر نیست و برای برنامه ریزی در اموری چون تحقیق، تبلیغ و . . . مساعدت بزرگان حوزه را می طلبد .

توجه به امر خطیر تحقیق و گسترده نمودن آن از طریق تعیین جایگاه تحقیق و اعطای امتیازات به محققان و دخیل نمودن آن در پایه های مختلف تحصیلات حوزوی .

رشته های تخصصی در حوزه

در خصوص تخصصی کردن علوم حوزوی هر چند قدمهایی برداشته شده است، اما تا فراگیر شدن آن فاصله نسبتا زیادی در پیش رو داریم . و این ضرورتی است انکار ناپذیر که هر طالب علمی در حوزه علمیه باید بعد از دوره دروس عمومی وارد رشته ای تخصصی گردد .

نیازهای امروز حوزه

«فقه » و «اصول » پاسخگوی بخشی از مسائلی است که یک انسان معتقد در مقام عمل بدان نیازمند است، اما دو بخش عمده در ارتباط با دین برای انسان مطرح است که هرگز فقه و اصول پاسخگوی آن نخواهند بود .

بخش «اعتقادی » که ناگزیر باید با فلسفه و حکمت و علم کلام و امثال آن در این راه قدم برداشت و بخش «اخلاقی » که با شناخت معارف قرآنی، سیره و سنت پیامبر صلی الله علیه وآله و ائمه علیهم السلام و عالمان مهذب در این خصوص باید اقدام کرد .

از همه مهمتر اینکه پیامبر عظیم الشان اسلام دو گوهر گرانبها را به یادگار گذاشت باید این دو گوهر گرانبها که میراث رسول الله صلی الله علیه وآله هستند، متن تحصیلات حوزویان باشد . یعنی توجه به قرآن باید خیلی بیش از این باشد که هست . دوره آشنایی با قرآن کریم، اصول کافی، نهج البلاغه و امثال آن از اساسیترین اقداماتی است که در حوزه های علمیه باید جامه عمل بپوشد و البته چون این همه برنامه های رشد و کمال و حق یابی انسانهاست، جا دارد علومی را هم که در جهت شناخت انسان (معرفت نفس) است در دستور کار حوزه قرار گیرد .

نیز برای انتقال علوم و معارف قرآن و عترت به اقشار مختلف مردم و حتی برای ترویج آن در میان سایر ملل، که از وظایف اساسی و عمده حوزه های علمیه است، ناگزیر باید از ابزار «هنر» بهره گرفت و همان گونه که پیامبران عظام به «لسان قوم » خود سخن می گفته اند، امروز هم می باید به لسان اقوام و اقشار گوناگون، معارف الهی را تبیین و ابلاغ کرد .

پویایی اجتهاد

اعتقاد به «حکومت اسلامی » در زمان غیبت کبری، و اجرای احکام دین، هر روزه حوزه را با مسائل جدیدی مواجه می کند و جواب می طلبد . بسیاری از مسائل در پرتو حکومت اسلامی نیازمند شده و باید پاسخ آن را از طریق اجتهاد و استنباط به دست آورد . البته این

بدان معنی نیست که مسائل مستحدثه محصور به امور حکومتی باشد، زیرا پیشرفت علوم هر روزه مسائل جدیدتری را فراروی ذهن خلاق مجتهدان قرار می دهد . مثلا پیشرفت صنعت امروزه بشر را قادر ساخته است که خون شخصی را در رگهای شخصی دیگر به جریان بیاندازد و فقه که تا دیروز برای خون منفعت محلله ای نمی دید امروز باید پاسخگوی این نوع از استفاده خون باشد و هکذا . . .

حوزه و نظام

نظام اسلامی، یادگار برجسته ترین فرزندان حوزه علمیه و تحقق آرمانهای قرون و اعصار حوزه هاست که با کلام نورانی و نافذ و با تدبیر و هدایت و شهامت و شجاعت فرزانه ای که تالی تلو معصوم بود، محقق شد و اکنون حوزه ها ضمن اینکه از دولتی شدن و حتی حکومتی شدن باید بپرهیزند اما بقا و دوام و عظمت و اعتلای حوزه به پیروی از مقام ولایت است و حوزه باید تبعیت از «ولایت » را در عمل، به دیگران بیاموزد . در این صورت است که مبین و مفسر رهنمودها و موضع گیریهای مقام معظم «ولایت » در باره نظام و حکومت و . . . خواهد بود .

برنامه های فرهنگی تبلیغی حوزه قزوین

برنامه های فرهنگی، تبلیغی و ارشادی در منطقه قزوین به صورت فعال قابل مشاهده است . در محیطهای کارگری (کارخانه ها) و نیز در ادارات دولتی و در مقاطع گوناگون تحصیلی مدارس و دانشگاه و در روستاهای منطقه و مساجد و محافل شهر به صورت چشم گیری طلاب و فضلا حضور دارند و به امر تبلیغ و تعلیم می پردازند . به طوری که در تابستان سال گذشته حدود 80 کلاس تدریس قرآن و احکام توسط سازمان تبلیغات اسلامی با همکاری طلاب برگزار شد .

در صحنه های دفاع مقدس نیز طلاب منطقه قزوین پیشاپیش اقشار مختلف حضور داشتند که شاهد این مدعا شهیدان والامقام حوزه علمیه قزوین هستند . خصوصا در مسؤولیتهای گوناگون اجتماعی در سراسر کشور اسلامی حضور طلاب فاضل قزوینی را می توان مشاهده کرد .

منابع مالی

1) شهریه مقام معظم رهبری دام ظله العالی;

2) شهریه سایر مراجع دام ظلهم;

3) وجوهی که مؤمنین و علمای منطقه می پردازند;

توجه به تهذیب طلاب

بهترین راه برای بالا بردن تهذیب و متخلق شدن طلاب استفاده از اساتید و مدیران مهذب و متخلق است، ضمن اینکه باید مدیریت هر مدرسه یا حوزه ای نظارت و توجه به مسائل تربیتی را در اولویت قرار دهد و جوانان مستعدی را که قدم در وادی پاکی و طهارت گذاشته اند، باید همواره با مهر و عطوفت، با تشویق و حتی گاهی انذار و با حکمت و موعظه حسنه در نیل به اهداف مقدس روحانیت یاری کند .

×

در پایان ضمن دعا برای متولیان امور حوزه انتظار داریم که آن بزرگواران در جهت به اجرا درآمدن توصیه های امام راحل قدس سره با به کارگیری نیروهای جوان و پرشور، در جامه عمل پوشیدن به منویات آن یار سفر کرده و نیز در تحقق آرمانهای رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیة الله خامنه ای دام ظله العالی، حرکت اصلاحی خود را از شتاب لازم برخوردار نمایند .

پی نوشت:

1) کافی، ج 4، ص 260، ح 34 و ج 5، ص 19، ح 2، ص 21، ح 2، ص 22، ح 2; تهذیب، ج 6، ص 125، ح 2 .